Trung Quốc thặng dư thương mại 1.000 tỷ USD: Tiền chảy về đâu?

Trung Quốc lập kỷ lục thặng dư thương mại hơn 1.000 tỷ USD, song dự trữ ngoại hối hầu như không tăng tương ứng. Ảnh: Reuters.

Dữ liệu mới về cán cân thương mại của Trung Quốc đang đặt ra một nghịch lý: trong khi thặng dư thương mại liên tiếp phá kỷ lục, vượt mốc 1.000 tỷ USD trong 11 tháng đầu năm, thì mức tăng của dự trữ ngoại hối chính thức lại khá khiêm tốn. Sự đối lập này dẫn tới câu hỏi: Số tiền khổng lồ đó đã đi đâu?

Các chuyên gia cho rằng phần chênh lệch phản ánh việc một lượng lớn thặng dư đã quay trở lại thị trường quốc tế thông qua các khoản đầu tư tài sản, chủ yếu do khu vực tư nhân thực hiện, khiến bức tranh cán cân đối ngoại của Trung Quốc cân bằng hơn so với những con số thương mại “đầu đề”, theo SCMP.

Nghịch lý sau mức thặng dư kỷ lục

Là “công xưởng của thế giới”, Trung Quốc từ lâu duy trì thặng dư lớn trong thương mại hàng hóa - xu hướng này còn gia tăng mạnh mẽ khi nước này vượt kỷ lục 992,6 tỷ USD của năm ngoái, đạt thặng dư 1.076 tỷ USD trong 11 tháng đầu năm 2025.

Theo dữ liệu của nhà cung cấp thông tin tài chính Wind, con số này gần gấp đôi thặng dư thương mại 593,9 tỷ USD của cả năm 2015.

Trái lại, dự trữ ngoại hối của Trung Quốc đến cuối tháng 11 đạt 3.346 tỷ USD, theo số liệu chính thức - chỉ nhích nhẹ so với mức 3.202 tỷ USD ghi nhận cuối năm ngoái.

Ông Han Shen Lin, Giám đốc luận văn chương trình thạc sĩ tài chính định lượng tại Đại học New York Thượng Hải, nhận định thặng dư thương mại không còn đồng nghĩa với việc dự trữ ngoại hối chính thức tăng lên, bởi một phần đáng kể đang được tái trung chuyển qua khu vực tư nhân.

“Chúng ta đang chứng kiến sự chuyển dịch từ tích lũy dự trữ do Nhà nước dẫn dắt sang dòng vốn chảy ra do thị trường định hướng”, ông Lin nói, đồng thời cho biết các doanh nghiệp Trung Quốc đang trả nợ nước ngoài, xây dựng tài sản ở nước ngoài hoặc giữ lợi nhuận ngoài lãnh thổ.

“Dòng tiền không biến mất, nó chỉ không còn nằm trên bảng cân đối của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc”, ông cho biết thêm.

Biểu đồ thặng dư thương mại và dự trữ ngoại hối của Trung Quốc từ năm 2002-2025. Biểu đồ: SCMP.

Vai trò lớn của khu vực tư nhân

Hiện vai trò ngày càng lớn của khu vực tư nhân song hành với sự mở rộng hiện diện toàn cầu của các doanh nghiệp Trung Quốc trong những năm gần đây. Biên lợi nhuận trong nước thu hẹp và năng lực sản xuất tăng cao buộc nhiều công ty phải “ra biển lớn” tìm kiếm thị trường mới.

Trong những năm gần đây, các quan chức và nhà kinh tế Trung Quốc nhiều lần giải đáp câu hỏi thặng dư thương mại đã “đi đâu”, với câu trả lời nhất quán: Khu vực tư nhân.

Năm 2023, bà Wang Chunying, khi đó là Phó cục trưởng Cục Quản lý Ngoại hối Nhà nước, cho biết tại một cuộc họp báo rằng dòng tiền chảy vào Trung Quốc từ thương mại và đầu tư nước ngoài phần lớn được cân bằng bởi hoạt động đầu tư ra nước ngoài của doanh nghiệp và cá nhân trong nước, chủ yếu thông qua đầu tư trực tiếp và mua chứng khoán ở nước ngoài.

“Những năm gần đây, khi ngân hàng trung ương giảm dần các can thiệp thường xuyên, các dòng vốn chủ yếu được dẫn dắt bởi hoạt động giữa các chủ thể thị trường tư nhân”, bà nói.

Bà Alicia Garcia-Herrero, Kinh tế trưởng khu vực châu Á - Thái Bình Dương của ngân hàng đầu tư Natixis (Pháp), cho rằng thặng dư tài khoản vãng lai của Trung Quốc - thước đo rộng hơn bao gồm thương mại hàng hóa, dịch vụ và các dòng thu nhập xuyên biên giới - nhỏ hơn nhiều so với thặng dư thương mại.

Theo bà, nguyên nhân là các dòng vốn chảy ra chưa được ghi nhận đầy đủ dưới dạng đầu tư trực tiếp và đầu tư danh mục ra nước ngoài. Phần lớn đầu tư trực tiếp của Trung Quốc đang hướng tới Đông Nam Á và châu Âu, tài trợ cho các dự án pin, xe điện, bán dẫn và dược phẩm.

Trong khi đó, dòng vốn đầu tư tài chính lại ưu tiên các tài sản bằng USD, do chênh lệch lãi suất toàn cầu.

“Hầu hết khách hàng Trung Quốc mà tôi trao đổi đều đầu tư vào tài sản bằng USD, không hẳn là trái phiếu kho bạc Mỹ mà chủ yếu thông qua các kênh của khu vực tư nhân”, bà Garcia-Herrero cho biết.

Công nhân đang lắp ráp một mẫu ôtô điện bên trong nhà máy sản xuất xe điện (EV) đầu tiên của BYD tại Rayong (Thái Lan) vào tháng 7/2024. Ảnh: Reuters.

Điểm yếu mang tính cấu trúc

Thực tế, lượng trái phiếu kho bạc Mỹ do Trung Quốc nắm giữ đã giảm xuống mức thấp nhất trong 17 năm, còn 688,7 tỷ USD vào tháng 10. Trung Quốc hiện đứng thứ 3 trong số các chủ nợ nước ngoài lớn nhất của Mỹ, sau Nhật Bản và Anh, và đang duy trì xu hướng thu hẹp nắm giữ nợ công Mỹ kể từ nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Donald Trump.

Dù thặng dư thương mại giúp Trung Quốc củng cố khả năng chống chịu tài chính, nhiều chuyên gia cảnh báo cái giá phải trả ngày càng rõ nét.

Ông Han Shen Lin cho rằng thặng dư khổng lồ đang làm mờ ranh giới phân công truyền thống trong nền kinh tế toàn cầu và bị Mỹ xem là một vấn đề an ninh quốc gia.

Theo ông, Trung Quốc đang nổi lên như một “bá chủ sản xuất”, trong khi Mỹ vẫn giữ vai trò “bá chủ tài chính”.

“Cuối cùng, thặng dư thương mại giúp Trung Quốc tăng sức bền tài chính, nhưng đồng thời đẩy nhanh phản ứng địa chính trị và sự hình thành các khối kinh tế đối trọng”, ông nhận định.

Cùng quan điểm, ông Yu Yongding, cựu cố vấn Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc, cho rằng thặng dư lớn phản ánh sức cạnh tranh của xuất khẩu nhưng cũng phơi bày những điểm yếu mang tính cấu trúc của nền kinh tế.

“Để đạt được tăng trưởng dựa trên nhu cầu trong nước, Trung Quốc cần sớm đưa tài khoản vãng lai về trạng thái cân bằng và giảm phụ thuộc vào thị trường bên ngoài, đặc biệt là Mỹ”, ông nhấn mạnh trong một bài viết giữa tháng 12.

Những tín hiệu chính sách gần đây cho thấy Bắc Kinh đang tìm cách điều chỉnh. Một quan chức Ủy ban Công tác Tài chính và Kinh tế Trung ương cho biết Trung Quốc sẽ ban hành các chính sách có trọng tâm trong năm tới nhằm thúc đẩy nhập khẩu hàng tiêu dùng chất lượng cao và thiết bị then chốt.

Theo vị quan chức này, mục tiêu “đạt được cân bằng cơ bản trong thanh toán quốc tế” thông qua việc bù trừ tương đối giữa xuất khẩu ròng và dòng vốn ròng chảy ra đang được đặt ở vị trí ngày càng quan trọng trong hoạch định chính sách kinh tế vĩ mô.