Trong xã hội Á Đông, chuyện biếu - tặng quà vốn được xem là biểu hiện của tình cảm, sự gắn kết và phép lịch sự trong giao tiếp. Tuy nhiên, có hai loại quà biếu chắc chắn không nên nhận, nếu không có thể “nhà tan cửa nát”. Nghe qua có vẻ nghiêm trọng, nhưng thực chất lại là lời răn dạy sâu sắc về cách giữ mình và bảo vệ gia đình trước những cám dỗ trong quan hệ xã hội.
Bởi lẽ, một món quà có thể là thiện ý, nhưng cũng có thể là “viên kẹo bọc thuốc độc” ẩn chứa rắc rối, thậm chí tai họa cho người nhận. Dù hoàn cảnh có khó khăn đến đâu, người xưa vẫn khuyên: phải giữ vững ranh giới khi nhận quà, bởi từ chối không phải là vô tình, mà là hành động sáng suốt để bảo toàn danh dự và sự bình yên cho cả gia đình.
Những món quà mang giá trị quá lớn
Người xưa có câu “Lễ nhẹ lòng thành”, nghĩa là trong mối quan hệ, tấm lòng mới là điều quan trọng, không phải giá trị của món quà. Nhưng khi một món quà vượt quá khuôn khổ bình thường - quá đắt, quá sang, quá “trọng lễ” - thì rất có thể, đằng sau đó là một “món nợ nhân tình” được ngụy trang bằng vẻ hào phóng.
Những món quà như vậy thường mang theo điều kiện ngầm: Khi đối phương cần nhờ vả, nếu bạn từ chối, sẽ bị coi là “vô ơn”, còn nếu thuận theo, có thể phải làm điều trái nguyên tắc, thậm chí vi phạm pháp luật. Hậu quả nhỏ thì mất uy tín, lớn thì vướng vào vòng lao lý, liên lụy đến cả gia đình.
Người xưa nói “Vô công bất thụ lộc” - không làm mà hưởng thì sớm muộn cũng phải trả giá. Một món quà “tưởng như từ trên trời rơi xuống thực ra đã gắn sẵn cái giá rất đắt, chỉ chờ người nhận phải trả bằng danh dự hoặc bình yên.
Với người đang gặp khó khăn về kinh tế, những “món quà lớn” càng dễ khiến họ mất cảnh giác. Nhưng chính lúc ấy, giữ lòng tự trọng và tỉnh táo mới là cách bảo vệ bản thân tốt nhất. Bởi một khi đã nhận của người khác dù chỉ là chút lợi nhỏ cũng có thể phải trả lại bằng những cái giá không ngờ tới.
Món quà mờ ám, không rõ nguồn gốc
Đây là những món đồ mà người tặng không nói rõ lý do, hoặc đưa ra những lời giải thích lấp lửng, gượng gạo. Đằng sau loại quà này, thường là rủi ro tiềm ẩn: có thể là vật phạm pháp, khiến người nhận vô tình vướng vào kiện tụng; cũng có thể là “bẫy” được sắp đặt sẵn, để sau này làm bằng chứng gây khó dễ…
Nhận những món quà không rõ ràng chẳng khác nào tự đưa mình vào thế bị động - vừa mất tự do, vừa dễ bị lợi dụng.
Người xưa có câu “Của phi nghĩa chớ màng” - nghe tưởng đơn giản, nhưng lại là một trong những bài học sâu sắc nhất về cách giữ mình trước cám dỗ của vật chất. “Của” ở đây là tiền bạc, lợi lộc; còn “phi nghĩa” là thứ không chính đáng, không do công sức hoặc đạo đức mà có được. Của cải cái được bằng cách không chính đáng có thể trước mắt giúp ta “qua cơn khốn khó”, nhưng sau cùng lại khiến danh dự tổn hại, gia đình bất an, con cháu chịu lây.
Dù nghèo khó đến đâu, giữ được sự trong sạch về danh dự và lối sống vẫn là điều quan trọng nhất. Bởi sự nghèo túng có thể vượt qua, còn mất thanh danh, dính rắc rối pháp lý, thì cả đời không gột rửa được.
Câu nói “Nhận hai thứ quà này, nhà tan cửa nát” không phải là lời hù dọa, mà là kết tinh của kinh nghiệm sống qua nhiều thế hệ. Những món quà vượt quá phép xã giao hay không rõ nguồn gốc đều có thể là ngòi nổ chậm, khiến người ta từ “nhận chút lợi nhỏ” đến mất cả sự nghiệp, uy tín và bình yên gia đình.
Nhận quà tưởng như chuyện nhỏ, nhưng lại là bài kiểm tra bản lĩnh và đạo đức của con người. Biết từ chối đúng lúc không phải là lạnh lùng, mà là cách sống khôn ngoan và có trách nhiệm với bản thân lẫn người thân.
Bởi lẽ, sự nghèo khó có thể thay đổi bằng lao động và nỗ lực, nhưng danh dự và lương tâm một khi đánh mất, sẽ không bao giờ lấy lại được.
Hoặc