Cuối mùa hè năm 1985, trong một chuyến khảo sát tưởng như bình thường tới làng Wangqiao, huyện Đông Hương, tỉnh Giang Tây, chuyên gia chăn nuôi Từ Kiến Sinh (Xu Jiansheng) đã vô tình phát hiện một kho báu sinh học nằm ngoài mọi dự đoán.
Ba con gà với bộ lông đen tuyền, óng ánh như mực, mỏ, mào và chân đều đen thẫm, đã đánh thức trong ông bản năng của một nhà nghiên cứu giống gia cầm. Nhưng điều khiến ông sững sờ hơn cả, chính là khi chủ nhà mang ra giỏ trứng, những quả trứng có vỏ xanh nhạt hiếm thấy.
Ban đầu, chính chủ nhân của đàn gà cũng không nhận ra sự đặc biệt. Anh nuôi cả chục con theo kiểu "mặc kệ, tự sinh tự diệt", chẳng mấy quan tâm đến chuyện lai tạo ha
y giữ giống. Nhưng với con mắt nhà nghề, Từ Kiến Sinh hiểu rằng mình vừa chạm tay vào một giống gia cầm cực kỳ quý hiếm.
Ông tức tốc quay lại tra cứu tư liệu, và phát hiện rằng ba con gà này có khả năng thuộc về một giống đang trên bờ tuyệt chủng: gà mái đẻ trứng vỏ xanh Đông Hương.
Ngay sau phát hiện, ông tổ chức tìm kiếm khắp huyện nhưng không thấy con nào khác. Phải đến sau đó, tại một thung lũng hẻo lánh thuộc thị trấn Pogan, nhóm nghiên cứu của ông mới tìm được thêm bốn con nữa, nâng tổng số cá thể lên bảy. Vậy là cuộc chạy đua với thời gian bắt đầu: làm sao để bảo tồn, nhân giống và phát triển giống gà trứng xanh đặc biệt này?
Gà mái đẻ trứng vỏ xanh Đông Hương thực tế không phải giống mới. Từ thời nhà Minh, danh y Lý Thời Trân trong cuốn "Bản thảo cương mục" đã mô tả những giống gà xương đen, lông đen như một vị thuốc quý, đặc biệt hiệu quả trong điều trị bệnh phụ nữ.
Ở vùng Giang Tây, Trung Quốc, người dân còn truyền nhau câu "trứng xanh quý hơn vàng" và xem đó là loại thực phẩm bổ dưỡng, gọi luôn loài gà này là "gà thuốc".
Tuy vậy, trong thế kỷ 20, sự đổ bộ ồ ạt của các giống gà trắng ngoại nhập, tăng trưởng nhanh, sức đề kháng tốt, lợi nhuận cao đã khiến giống gà kỳ lạ này bị xếp xó. Trong cơn sốt "năng suất hóa" ấy, nhiều giống gà bản địa quý hiếm gần như biến mất.
Từ Kiến Sinh không muốn để điều đó xảy ra với giống gà Đông Hương. Nhưng việc bảo tồn trên thực tế lại không hề dễ dàng. Không có chính sách hỗ trợ từ nhà nước, không có tài chính, thậm chí phải thuê địa điểm từ chính dân làng, ông buộc phải tự thân vận động: vay hàng triệu nhân dân tệ, thành lập công ty nhân giống, vừa nuôi gà trứng xanh vừa nuôi thêm lợn để duy trì dòng tiền.
Nhóm của ông không chỉ tập trung vào bảo tồn, mà còn đầu tư mạnh vào nghiên cứu, thuê chuyên gia, cải tiến kỹ thuật để tăng năng suất sinh sản và duy trì độ ổn định di truyền.
Sau gần bốn thập kỷ bền bỉ, đến năm 2022, những nỗ lực của ông và cộng sự cuối cùng đã được đền đáp. Gà trứng xanh Đông Hương chính thức được đưa vào danh sách 64 loài đặc trưng quan trọng cần bảo tồn cấp quốc gia của Trung Quốc.
Dòng tiền hỗ trợ từ chính phủ đổ về, cho phép cải tiến quy trình nhân giống. Tỷ lệ gà đẻ trứng vỏ xanh tăng vọt từ 60% lên gần 100%, đồng thời các chỉ số ổn định về màu sắc, hình dạng và tần suất đẻ trứng cũng được cải thiện rõ rệt.
Không chỉ đạt thành công về sinh học, giống gà trứng xanh Đông Hương còn "lột xác" về mặt thương mại. Năm 2023, ngành nuôi gà trứng xanh Đông Hương đạt giá trị sản lượng trên 100 triệu nhân dân tệ, với tổng đàn lên tới 600.000 con.
Cùng với ba giống gà danh tiếng khác của Giang Tây: gà xương đen Thái Hòa, gà gai Chongren và gà tam hoàng Ninh Độ, giống gà này đã trở thành một phần trong "tứ trụ" của ngành gia cầm địa phương. Dù quy mô vẫn nhỏ hơn, nhưng tương lai của nó được đánh giá là đầy triển vọng.
Dấu hỏi lớn từng đeo bám giống gà trứng xanh Đông Hương là... màu trứng. Trong khi nhiều người mê tín gọi trứng xanh là "thần dược", thì không ít người nghi ngờ màu sắc của nó là do nhuộm, thậm chí lo ngại bệnh lý nào đó. Cả ngờ vực lẫn cường điệu đều đẩy giống trứng này vào một vùng xám thị trường.
Nhưng khoa học đã lên tiếng. Một nghiên cứu đăng trên Tạp chí Khoa học Gia cầm Trung Quốc đã giải thích rõ: màu vỏ xanh là kết quả của sắc tố biliverdin-IX kết hợp với kẽm, lắng đọng trên ma trận canxi của vỏ trứng, đây là điều hoàn toàn tự nhiên, không hề có sự can thiệp nhân tạo nào.
Và điều quan trọng hơn: trứng gà Đông Hương không chỉ khác biệt về màu sắc mà còn có giá trị dinh dưỡng cao. Lòng đỏ 100 gram chứa tới 12,5 mg kẽm, vượt trội so với mức 9 mg của trứng thông thường. Hàm lượng selen cao hơn 30%, còn cholesterol thì thấp hơn.
Dù chênh lệch không quá lớn, nhưng đã đủ để thuyết phục giới tiêu dùng trung lưu đang ngày càng quan tâm đến sức khỏe.
Hiện tại, mỗi quả trứng vỏ xanh có thể bán với giá 4 nhân dân tệ (khoảng 15.000 VNĐ), nếu được đóng gói đẹp trong hộp quà có thể còn đắt hơn nữa. Điều này biến trứng gà Đông Hương thành một sản phẩm nông nghiệp đặc sản, vừa có thể thương mại hóa, vừa mang giá trị văn hóa bản địa.
Hoặc