Từng được mệnh danh là “phố mộc” trứ danh của đất Hà Thành, phố Tố Tịch ngày nay đã khoác lên mình một diện mạo khác.
Trên con phố ngắn chưa đầy 100 mét, những khách sạn và nhà hàng cao tầng mọc lên san sát, ánh đèn rực rỡ thay thế cho màu nâu trầm của gỗ. Giữa sự đổi thay ấy, chỉ còn lại một căn nhà nhỏ không biển hiệu, không quảng cáo - nơi vẫn vẹn nguyên mùi gỗ thơm, bụi mùn cưa lơ lửng trong không khí và tiếng máy tiện gỗ lạch cạch vang lên như lời thủ thỉ của một nghề xưa đang âm thầm bám trụ giữa phố thị phồn hoa.
Người ta gọi ông Thắng là “người giữ hồn phố mộc”, nhưng ông chỉ nhận mình là “một người con còn nặng tình với nghề của cha”.
Hơn nửa thế kỷ “ăn cơm mùn cưa, ngủ cùng tiếng tiện”, ông Lê Đình Thắng đã gắn bó với nghề tiện gỗ từ năm 1988, sau khi rời quân ngũ. Cũng như bao đứa trẻ phố cổ ngày ấy, ông lớn lên giữa tiếng gõ đục, tiếng máy tiện rít đều suốt ngày đêm. Cha ông là cụ Lê Đình Trai, một trong những người đầu tiên đưa nghề tiện từ làng Nhị Khê (Thường Tín) lên lập nghiệp tại Tố Tịch từ thập niên 50 của thế kỷ trước.
“Ngày ấy cả phố này đều làm nghề tiện. Cửa nhà nào cũng đỏ bụi gỗ, vàng ánh nắng xuyên qua mùn cưa. Bây giờ thì tôi là người cuối cùng còn làm nghề nơi đây”, ông Thắng nói, ánh mắt lặng lẽ hướng về bức ảnh người cha treo trên tường. Trong ánh nhìn ấy, không chỉ là nỗi nhớ về đấng sinh thành mà còn ẩn chứa sự trân trọng dành cho một thời kỳ vàng son của nghề tiện gỗ gia truyền - ký ức mà ông vẫn gìn giữ như một phần máu thịt giữa cuộc sống bộn bề hôm nay.
Không chỉ là thợ tiện, ông Thắng còn là một nghệ nhân thực thụ. Từ những món đồ thờ tinh xảo như ống hương, tràng hạt, mâm cúng… đến các vật dụng đời thường như hộp tăm, nậm rượu, dùi trống… tất cả đều được ông tạo tác bằng tay, chính xác từng chi tiết.
“Làm nghề này không chỉ là khéo tay mà phải thật lòng với từng thớ gỗ. Phải hiểu gỗ, hiểu người đặt hàng. Có khi làm đi làm lại đến ba lần họ mới ưng ý. Nhưng nghề là thế, phải kiên nhẫn”, ông chia sẻ.
Dù lượng khách ngày càng ít, yêu cầu ngày càng cao, ông vẫn đều đặn mỗi ngày mở cửa, bật máy tiện, như một cách để tiếp tục thổi hồn vào từng sản phẩm.
Ông Thắng có hai cô con gái “Các cháu không theo nghề, cũng không ép. Cái nghề này vốn cực nhọc, lại thu nhập bấp bênh. Nhưng tôi vẫn giữ, như một cách tạ ơn tổ nghiệp, tạ ơn cha mình” ông bộc bạch.
Ông gọi nghề là “cái duyên kỳ lạ” - một duyên nợ không dễ dứt, dù biết rằng một mai không còn ông, có lẽ tiếng máy tiện cũng sẽ lặng im mãi nơi phố Tố Tịch. “Bao lâu còn có người đặt hàng, còn có người ghé thăm, hỏi chuyện, là tôi còn làm. Khi nào không còn sức nữa thì thôi. Mình không giữ được nghề thì ai giữ bây giờ?” - lời ông như một nốt trầm vọng giữa phố phường ồn ã, khiến người ta không khỏi chùng lòng nghĩ về sự mong manh của nghề truyền thống giữa dòng chảy hiện đại hóa.
Không chỉ dừng lại ở những sản phẩm truyền thống, ông Thắng ngày nay còn nhận làm thêm nhiều mặt hàng gỗ mới lạ - chủ yếu phục vụ khách du lịch nước ngoài. Từ những món quà lưu niệm như hộp đựng trang sức, tượng nhỏ, đồ decor bàn làm việc, khay trà phong cách Á Đông… đến các vật dụng đời thường được thiết kế theo mẫu phương Tây - tất cả đều được chế tác bằng tay, từ chất liệu gỗ truyền thống Việt Nam.
“Khách Tây thích đồ thủ công. Họ nói nhìn sản phẩm là thấy được cả “hơi thở” của người làm ra nó. Mình phải học cách làm mới mình thì nghề mới sống được” ông cười hiền, bàn tay vẫn thoăn thoắt gọt những đường cong trên chiếc chân bàn được đặt riêng.
Giữa phố thị ngày càng hiện đại, ông Thắng vẫn kiên trì giữ một góc nhỏ - không chỉ để làm nghề, mà còn để kể cho người đời nghe câu chuyện của phố Tố Tịch ngày xưa, của cha ông, và của một thời Hà Nội rất đỗi mộc mạc và nên thơ.
Hoặc