Cách để TP.HCM, Hà Nội 'thông minh' hơn

Metro Bến Thành - Suối Tiên đi vào vận hành thương mại đã mở ra không gian phát triển mới cho đô thị Việt Nam. Ảnh: Quỳnh Danh.

Tuyến metro đầu tiên của TP.HCM, Bến Thành - Suối Tiên, đã kết thúc gần 2 thập kỷ xây dựng, chính thức đưa vào vận hành cuối năm 2024. Lãnh đạo TP.HCM đánh giá đây là tiền đề quan trọng giúp thành phố hiện thực hóa mục tiêu phát triển 7 tuyến đường sắt đô thị với tổng chiều dài 355 km trong 10 năm tới.

Theo Giáo sư Nguyễn Quang Trung, lãnh đạo Trung tâm nghiên cứu TP.HCM thông minh và bền vững châu Á - Thái Bình Dương (thuộc Đại học RMIT), sự kiện này cho thấy thành phố đang từng bước định hình lại cách đô thị phục vụ con người.

Theo vị Giáo sư, Việt Nam đang ở thời điểm bước ngoặt trong hành trình phát triển đô thị thông minh, xanh và bao trùm.

Trong bối cảnh các thành phố lớn trong khu vực như Seoul, Thâm Quyến, Tokyo đã và đang thiết lập những chuẩn mực mới về đô thị thông minh dựa trên những yếu tố còn là điểm hạn chế của Việt Nam, ông cho rằng đây là lúc Việt Nam cần hành động chiến lược ngay.

TP.HCM,

Giáo sư Nguyễn Quang Trung, lãnh đạo Trung tâm nghiên cứu TP.HCM thông minh và bền vững châu Á - Thái Bình Dương (thuộc Đại học RMIT). Ảnh: RMIT.

Tuy nhiên, Giáo sư Nguyễn Quang Trung cho rằng Việt Nam vẫn đang bị tụt lại so với khu vực. Với vị trí đầu tàu, theo báo cáo Năng lực cạnh tranh thế giới của Viện Phát triển Quản lý Quốc tế (IMD) năm 2025, TP.HCM hiện xếp 101/146, còn Hà Nội đứng 88.

Chỉ số xếp hạng thành phố thông minh và bền vững toàn cầu CIMI 2025 cũng chỉ ra TP.HCM mới xếp hạng 132/183, với vùng điểm thấp ở quy hoạch, môi trường và quản trị.

Ngoài hạ tầng, Việt Nam còn đối mặt với thách thức về quản trị công, nhân lực chất lượng cao, nhiều chính sách chưa đi vào thực tiễn, rủi ro khí hậu và chênh lệch vùng miền. Bên cạnh đó còn có sự lệch pha giữa tốc độ đô thị hóa và năng lực quản trị, điều hành của cơ quan quản lý. Vì vậy, khi thiếu vắng một quy hoạch quy hoạch đồng bộ, mục tiêu đô thị thông minh, bền vững, bao trùm sẽ khó thành hiện thực.

Theo Giáo sư Nguyễn Quang Trung, khu vực châu Á -Thái Bình Dương đang định hình tương lai đô thị với các sáng kiến đổi mới dựa trên dữ liệu và thích ứng với biến đổi khí hậu. Đến năm 2050, các đô thị sẽ thông minh và bền vững hơn nhờ vận hành bằng dữ liệu - từ bản sao kỹ thuật số đến giao thông tự động và năng lượng tái tạo.

Tuy nhiên, nếu chỉ chú trọng vào công nghệ, chúng ta có thể bỏ quên điều cốt lõi. “Nguy cơ lớn nhất là chạy theo công nghệ mà quên đi các giá trị xã hội như quyền riêng tư, công bằng và sự gắn kết”, ông nói và nhấn mạnh thành phố phải lấy con người làm trung tâm, công nghệ là để phục vụ cộng đồng, không phải thay thế con người.

Để chuẩn bị cho 25 năm tới, Việt Nam cần một chiến lược đô thị dài hạn, ưu tiên gồm phát triển hạ tầng số toàn quốc - mạng 5G, trung tâm dữ liệu, băng thông rộng ở vùng thiếu kết nối - và đào tạo nhân lực số, đồng thời thu hẹp khoảng cách số trên cả cung và cầu.

Phối cảnh khu trung tâm dữ liệu của Viettel được xây tại Khu công nghiệp Tân Phú Trung, huyện Củ Chi (cũ). Ảnh: Viettel.

Theo vị chuyên gia, Việt Nam cần xây dựng một lộ trình quốc gia về phát triển thành phố thông minh và bền vững, dựa trên mô hình 5 giai đoạn đề xuất bởi Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), gồm: chẩn đoán thực trạng, đánh giá mức độ sẵn sàng, xây dựng chiến lược, lập kế hoạch triển khai, và giám sát - đánh giá.

Trong đó, chiến lược này cần bám sát 6 trụ cột: Giao thông, đời sống, môi trường, con người, chính quyền và kinh tế thông minh. Đồng thời thiết lập chỉ số hiệu suất cụ thể cho từng lĩnh vực. Để thực thi hiệu quả, Việt Nam cần xây dựng một hệ thống quản trị thông minh và cơ quan giám sát độc lập.

Tiến trình tinh gọn bộ máy hành chính hiện nay là cơ hội hiện đại hóa quản lý và giảm sự phân tán trong quản trị. Theo ông Trung, nếu gắn với quy hoạch thông minh, cải cách này sẽ thúc đẩy thử nghiệm, chia sẻ dữ liệu và phối hợp liên vùng.

Cần ưu tiên nguồn lực cho hạ tầng thích ứng khí hậu, giao thông tích hợp, nhà ở xanh và dữ liệu mở - nhằm phát triển bao trùm và tăng khả năng chống chịu. Cùng với đó là nâng cao quản trị thông minh: đến cuối 2023, có khoảng 2.200 dịch vụ công trực tuyến được triển khai. Chuẩn hóa dữ liệu sẽ nâng cao tính minh bạch và hiệu quả ra quyết định.

Vị Giáo sư cũng nhấn mạnh giáo dục và nghiên cứu phải là nền tảng với các cơ sở giáo dục có thể tiên phong qua đào tạo liên ngành, nghiên cứu đô thị số và đối thoại chính sách.

Với ông, tuyến metro đầu tiên là biểu tượng cho khát vọng về một TP.HCM hiện đại và đáng sống. “Nếu được chọn một thay đổi cho TP.HCM, tôi sẽ ưu tiên quy hoạch đô thị nén, tích hợp như Singapore - nơi nhà ở, công viên và giao thông kết nối liền mạch", Giáo sư Nguyễn Quang Trung nói.