Dịch bệnh tồn tại hàng thế kỷ bùng phát ở châu Phi
“Cần hành động ngay, không phải ngày mai mà là ngay bây giờ,” Yap Boum - đại diện Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh châu Phi (Africa CDC) kêu gọi. Ông đang nói về dịch bệnh đã tồn tại hàng thế kỷ, dịch tả (cholera), thứ đang quay trở lại và càn quét khắp châu Phi.
Theo thông tin của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), tính từ đầu năm 2025 đến ngày 29/8, WHO đã theo dõi 409.222 trường hợp mắc bệnh (4.738 ca tử vong) được báo cáo tại 31 quốc gia trên toàn cầu, trong đó ghi nhận 6/31 quốc gia báo cáo tỷ lệ tử vong trên 1%. Tuy số ca mắc giảm 20% so với cùng kỳ năm ngoái, nhưng số ca tử vong lại tăng 46%.
Ảnh: Getty Images
Riêng năm 2025, châu Phi ghi nhận hơn 230.000 ca bệnh và gần 5.000 ca tử vong, trải rộng trên 23 quốc gia, so với 15 quốc gia vào năm 2022, theo CDC Châu Phi. Ngoài ra, theo WHO, Khu vực Đông Địa Trung Hải ghi nhận số ca mắc bệnh tả cao nhất (230.991 ca với 6 quốc gia), tiếp theo là khu vực Châu Phi, khu vực Đông-Nam Á (2.985 ca mắc bệnh tả với 5 năm quốc gia) và khu vực Châu Mỹ (2.496 ca với 1 quốc gia).
Bên cạnh đó, trừ ca tử vong liên quan đến bệnh tả cao nhất ở khu vực Châu Phi, khu vực Đông Địa Trung Hải là khu vực có số ca tử vong cao thứ 2 (943 ca tử vong, chiếm 0,4%), khu vực Châu Mỹ (31 ca tử vong, chiếm 1,2%), khu vực Đông-Nam Á (01 ca tử vong, chiếm 0,03%).
Trước tình hình leo thang, các nhà lãnh đạo châu Phi đã nhóm họp tại Lusaka (Zambia) và công bố kế hoạch khẩn cấp cùng lực lượng đặc nhiệm cấp tổng thống để đối phó dịch bệnh. Đây là nỗ lực phối hợp giữa CDC Châu Phi và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
Ảnh: AFP/Getty Images
WHO cảnh báo trong báo cáo mới rằng tình hình “tiếp tục xấu đi, bị thúc đẩy bởi xung đột và nghèo đói”. Đặc biệt, ở những quốc gia tỷ lệ tử vong vượt 1% cho thấy những lỗ hổng nghiêm trọng trong quản lý ca bệnh và tiếp cận y tế.
Điểm mới của kế hoạch lần này là nâng vấn đề lên cấp tổng thống để huy động nhiều bộ ngành tham gia, nhất là liên quan đến hạ tầng nước sạch, yếu tố gốc rễ nhưng không thuộc thẩm quyền Bộ Y tế châu Phi. “Khi đưa ra cấp tổng thống, chúng ta mới có thể phối hợp đồng bộ giữa các quốc gia và các bộ ngành” Boum nhấn mạnh.
Với ngân sách dự kiến 231 triệu USD, kế hoạch tập trung trong 6 tháng tới: xây dựng hơn 350 trung tâm điều trị tả, hàng trăm điểm điều trị ngoại trú, và phân bổ khoảng 10 triệu liều vắc xin uống – chi phí do các nhà tài trợ chi trả. Mục tiêu dài hạn: loại bỏ tả như một vấn đề y tế công cộng vào năm 2030.
Căn bệnh giết người trong vài giờ
Nguồn gốc của tả bắt đầu từ Ấn Độ, tồn tại từ rất lâu tại vùng châu thổ sông Hằng. Đầu thế kỷ 19, theo sự phát triển của thương mại và tàu biển, bệnh lan ra toàn cầu: từ Nga, Tây Âu đến các thành phố lớn của Mỹ. Với tỷ lệ tử vong tới 50% nếu không điều trị, hàng triệu người đã chết.
Thời đó, người ta chưa biết nguyên nhân thật sự. Có giả thuyết cho rằng “khí độc” từ rác thải, hoặc trừng phạt của thần linh. Mãi đến năm 1850, bác sĩ John Snow ở Anh mới chứng minh được mối liên hệ giữa tả và nguồn nước ô nhiễm, nổi tiếng với việc tháo bỏ tay bơm nước ở phố Broad Street, chặn đứng dịch tại London.
Cùng thời gian đó, nhà khoa học Ý Filippo Pacini đã phát hiện vi khuẩn Vibrio cholerae, thủ phạm thật sự, dù phát hiện này phải mất nhiều thập kỷ mới được công nhận.
Tả có thể gây sức tàn phá nặng nề với các triệu chứng tiêu chảy, nôn mửa dữ dội, khiến bệnh nhân mất nước nghiêm trọng, dẫn đến suy tạng và tử vong chỉ trong vài giờ. WHO ước tính mỗi năm có từ 1,3 đến 4 triệu ca tả, với 21.000 - 143.000 ca tử vong. Hiện nay, châu Phi chiếm tới 82% số ca toàn cầu và 94% số ca tử vong, theo Africa CDC.
Xung đột, biến đổi khí hậu và sự lây lan
(Ảnh: Tân Hoa xã)
Các đợt bùng phát tả thường xuất hiện ở những nơi có khủng hoảng: chiến tranh, thiên tai hay di cư quy mô lớn. Ví dụ, Yemen đã trải qua đợt dịch tả tồi tệ nhất trong lịch sử, với hơn 2,5 triệu ca kể từ khi nội chiến nổ ra. Ở Chad, dịch bùng lên do dòng người tị nạn từ Sudan. “Không có sức khỏe nếu không có hòa bình,” Boum khẳng định.
Ngoài ra, biến đổi khí hậu khiến thiên tai như lũ lụt, hạn hán xảy ra thường xuyên hơn, làm nguồn nước sạch khan hiếm hoặc bị ô nhiễm… tạo điều kiện cho vi khuẩn tả hoành hành.
Điều đáng mừng là tả có thể chữa trị dễ dàng nếu bệnh nhân được cấp cứu sớm. Biện pháp chính là bù nước và điện giải bằng dung dịch uống, thường gọi là “nước đường muối pha chế đặc biệt”. Trường hợp nặng sẽ cần truyền dịch và dùng kháng sinh. Nếu điều trị kịp, tỷ lệ tử vong giảm xuống dưới 1%.
Tả cũng dễ nhận diện: phân của bệnh nhân có màu trắng đục, giống nước vo gạo. Ngoài ra, đã có các bộ xét nghiệm nhanh để phát hiện sớm.
Bên cạnh điều trị, vắc xin uống là biện pháp phòng ngừa hiệu quả. WHO cho biết từ năm 2017, số liều vắc xin tả đã tăng mạnh, riêng năm 2023 có tới 35 triệu liều được sử dụng. Tuy nhiên, nguồn cung vẫn thiếu và khó triển khai ở vùng chiến sự.
“Chúng ta có thể cứu mọi bệnh nhân tả nếu họ được đưa đến trung tâm điều trị kịp thời,” giáo sư David Sack (ĐH Johns Hopkins) nhấn mạnh. Nhưng ông cũng cảnh báo: chỉ khi nào cung cấp nước sạch và vệ sinh an toàn được bảo đảm, thì dịch tả mới thật sự bị đánh bại.
Nguy cơ dịch tả xâm nhập, Bộ Y tế Việt Nam đưa ra các khuyến cáo
Mặc dù Việt Nam chưa ghi nhận ca mắc bệnh tả, nhưng trước diễn biến phức tạp của dịch tả trên thế giới, Cục Phòng bệnh khuyến cáo người dân không nên chủ quan và đề nghị các địa phương tích cực, chủ động giám sát dịch bệnh từ sớm.
Theo Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế, trong 12 năm gần đây, Việt Nam chưa ghi nhận trường hợp mắc bệnh tả. Tuy nhiên, không loại trừ nguy cơ bệnh tả xâm nhập Việt Nam do sự giao lưu thương mại, du lịch rộng mở của nước ta với các nước khác trên thế giới và có thể lây lan ra cộng đồng.
Ngay khi có thông tin ghi nhận tình hình và khuyến cáo về bệnh tả của WHO, Bộ Y tế đã chủ động liên hệ với WHO để cập nhật, trao đổi thông tin về tình hình dịch bệnh trên toàn cầu, đánh giá nguy cơ mắc bệnh Tả tại Việt Nam.
Dịch tả bùng phát ở Nam Sudan (Ảnh Africa)
"Cục sẽ theo dõi chặt chẽ và cập nhật thông tin hàng ngày diễn biến tình hình dịch bệnh, báo cáo kịp thời Lãnh đạo Bộ, Chính phủ khi có tình huống bất thường xảy ra, cung cấp thông tin cho các báo, đài và đăng thông tin trên website của Bộ Y tế; điều chỉnh các biện pháp phòng chống dịch kịp thời", đại diện Cục Phòng bệnh cho biết.
Để chủ động phòng, chống bệnh tả, Bộ Y tế khuyến cáo mạnh mẽ người dân thực hiện các biện pháp phòng bệnh sau:
Người về từ các quốc gia, khu vực đang có sự gia tăng dịch bệnh tả:- Cần chủ động theo dõi sức khỏe trong vòng 05 ngày.
- Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường về sức khỏe (như nôn và tiêu chảy với số lượng lớn dẫn đến mất nước và điện giải trầm trọng, gây sốc nặng …) cần đến ngay cơ sở y tế để được khám, tư vấn và điều trị kịp thời.
Người dân cần thực hiện tốt các nội dung sau:- Vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng trước khi chế biến thức ăn, trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh.
- Vệ sinh môi trường, thu gom rác, diệt ruồi.
- An toàn vệ sinh thực phẩm: Thực hiện ăn chín, uống sôi.
- Bảo vệ nguồn nước, dùng nước sạch.
- Khi có dấu hiệu bất thường về sức khỏe (như nôn và tiêu chảy với số lượng lớn dẫn đến mất nước và điện giải trầm trọng, gây sốc nặng …) đến ngay cơ sở y tế để được khám và tư vấn điều trị. Không tự ý điều trị tại nhà. Người dân khi đi du lịch, công tác tại các vùng bệnh tả đang tăng cao cần chủ động phòng, chống bệnh. Chủ động theo dõi sức khỏe và thông báo cho cơ quan y tế khi có triệu chứng bệnh tả.
Nguồn: npr.org, WHO, Reuters, Bộ Y tế Việt Nam
Hoặc