Trên thực tế, việc phi công chợp mắt trong chuyến bay không phải là hành động tùy tiện, mà là một hình thức nghỉ ngơi được kiểm soát, nhằm giúp họ duy trì sự tỉnh táo để bảo đảm an toàn cho hành khách.
Điều này nghe có vẻ bất ngờ, nhưng trong các hành trình bay đường dài, việc phi công được phép ngủ ngắn là một phần trong quy trình vận hành chuẩn, được các cơ quan quản lý hàng không cho phép và theo dõi nghiêm ngặt. Mục đích là giảm tình trạng kiệt sức – yếu tố có thể ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn chuyến bay.
Flight Safety Foundation (FSF), một tổ chức phi lợi nhuận quốc tế về an toàn hàng không, cho biết những chuyến bay kéo dài từ 10 đến 14 giờ đặt phi công dưới áp lực phải tập trung liên tục trong thời gian dài. Sự mệt mỏi được xếp vào nhóm rủi ro hàng đầu đối với an toàn hàng không, và nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng việc thiếu ngủ có thể làm suy giảm tốc độ phản ứng ở mức tương đương với tác động của rượu.
Theo CNN Travel, từng có một trường hợp cực đoan xảy ra vào năm 2008, khi cả phi công chính lẫn phi công phụ kiệt sức nên mất tỉnh táo trong lúc điều khiển máy bay, dẫn đến việc bỏ lỡ chuyến hạ cánh ở Hawaii. Hậu quả là cả hai bị đình chỉ giấy phép và sa thải. Sau đó, vào năm 2017, một phi công khác do quá mệt mỏi đã suýt hạ cánh nhầm lên nóc của một chiếc máy bay khác tại Sân bay quốc tế San Francisco.
Một ví dụ điển hình khác là lịch làm việc dày đặc của một phi công thương mại. Cô bắt đầu ca ở Florida lúc 17 giờ, chuyến bay đầu tiên khởi hành chỉ sau một giờ, kéo dài năm tiếng xuyên quốc gia đến California, hạ cánh vào khoảng 20 giờ theo giờ địa phương. Sau đó, cô chỉ kịp nghỉ ngơi một chút trước khi thực hiện một chuyến bay ngắn 90 phút đến một thành phố khác ở California.
Khi hoàn tất chuyến thứ hai, cô đã dành tổng cộng sáu tiếng rưỡi trong chín tiếng trước đó ở buồng lái. Thêm vào đó, cơ thể cô đang bị lệch múi giờ ba giờ, khiến đồng hồ sinh học của cô tưởng rằng bây giờ là 2 giờ sáng. Trong tình trạng mệt mỏi này, cô may mắn khi không gặp phải các trục trặc như bảo trì máy bay hay chậm chuyến do thời tiết.
Sau này, để hạn chế nguy cơ do mệt mỏi, các tổ chức hàng không quốc tế như ICAO, IATA và IFALPA đã phát triển một bộ hướng dẫn gọi là “fatigue risk management” (quản lý rủi ro mệt mỏi). Một phần then chốt trong hệ thống này là phương pháp “controlled rest” (ngủ có kiểm soát) ngay tại buồng lái.
Thời gian nghỉ có kiểm soát thường dao động từ 10 đến 40 phút và chỉ diễn ra khi máy bay bay ổn định, với sự giám sát liên tục của phi công còn lại. Các hãng hàng không phải tuân thủ nhiều quy định nghiêm ngặt, bao gồm chỉ ngủ khi điều kiện thời tiết và trạng thái bay cho phép, hẹn giờ đánh thức trước, đồng thời đảm bảo luôn có một phi công tỉnh táo trực trong buồng lái.
Trên các chuyến bay đường dài, đặc biệt là bay đêm, phi công còn có thể nghỉ ngơi trong khu vực giường ngủ riêng biệt phía sau buồng lái, được gọi là “crew rest compartment” theo Skybrary. Ở đây, các phi công sẽ chia ca ngủ đầy đủ như một phần của ca trực, nhằm bảo đảm rằng người trở lại buồng lái luôn duy trì trạng thái tốt nhất. Hình thức chia ca này đặc biệt cần thiết trên những chuyến bay kéo dài 14-17 giờ, chẳng hạn như chặng từ châu Âu sang châu Á hoặc từ Mỹ đến Australia.
Ngủ đúng lúc trên chuyến bay không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh lý mà còn là biện pháp an toàn quan trọng. Nghiên cứu của NASA cho thấy một giấc ngủ ngắn từ 20-30 phút có thể giúp phi công tăng cường tốc độ phản ứng và sự tỉnh táo, đồng thời giảm nguy cơ “vi ngủ” – trạng thái não tạm ngừng hoạt động trong vài giây mà người trải nghiệm khó nhận biết. Vì lý do này, nhiều chuyên gia gọi “controlled rest” là “tấm đệm an toàn thầm lặng” của buồng lái.
Tuy nhiên, quy định về ngủ trong buồng lái không đồng nhất trên toàn thế giới. Ở Mỹ, việc nghỉ ngơi tại buồng lái bị hạn chế, trong khi ở nhiều quốc gia khác như châu Âu, Canada hay châu Á, controlled rest được phép rộng rãi với các tiêu chuẩn nghiêm ngặt. Sự khác biệt này phản ánh cách mỗi quốc gia cân nhắc giữa nguy cơ mệt mỏi và an toàn vận hành.
Từ góc nhìn của hành khách, việc phi công chợp mắt trong lúc bay có thể gây lo lắng. Song thực tế, nếu được thực hiện theo đúng quy trình, đây là cách duy trì sự tỉnh táo cho cả hai phi công khi cần ứng phó với tình huống khẩn cấp. Nói cách khác, giấc ngủ ngắn trong buồng lái không phải là sự sao nhãng, mà là một phần trong chiến lược an toàn được xây dựng khoa học và cẩn trọng.
(Theo CNN Travel/Ảnh minh họa: Internet)
Hoặc