Cá cóc Cao Bằng (tên khoa học: Tylototriton koliaensis) là "kho báu sống". Loài lưỡng cư quý hiếm này được xem là đặc hữu của vùng núi cao Phia Oắc - Phia Đén, tỉnh Cao Bằng. Đây là loài cá cóc thứ 10 được phát hiện tại Việt Nam và là loài thứ 42 trên thế giới.
Các nhà khoa học đặt tên cho loài mới là cá cóc Cao Bằng, khu vực ghi nhận loài mới này thuộc Vườn quốc gia (VQG) Phia Oắc - Phia Đén. Phát hiện được công bố trên tạp chí khoa học quốc tế Alytes vào đầu năm 2025.
Nhóm nghiên cứu ghi nhận loài cá cóc Cao Bằng phân bố ở độ cao từ 1000 m đến 1400 m so với mực nước biển, thuộc khu vực Đèo Kolia và Nông trại hữu cơ Kolia.
Với đặc điểm sinh sống tại các vũng nước nhỏ giữa rừng rậm ẩm mát, khí hậu ổn định quanh năm, loài này từng được ghi nhận xuất hiện phổ biến với mật độ cao trong tự nhiên.
Tuy nhiên, theo kết quả khảo sát mới đây của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga và phản ánh từ người dân địa phương, số lượng cá cóc tại khu vực này đang suy giảm nghiêm trọng. Nhiều điểm từng ghi nhận hàng chục cá thể sinh sống nay chỉ còn lác đác vài con, thậm chí hoàn toàn biến mất.
Cá cóc Cao Bằng.
Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do mất sinh cảnh sống. Các hoạt động canh tác nông nghiệp, khai thác rừng, chăn thả gia súc tự do, xây dựng đường giao thông và chuyển đổi mục đích sử dụng đất đã làm thay đổi đáng kể hệ sinh thái nơi cá cóc từng sinh sống. Các vũng nước – môi trường sinh sản quan trọng của loài – bị san lấp, ô nhiễm hoặc biến đổi thủy văn, dẫn tới mất nơi đẻ trứng, trú ẩn và phát triển của cá thể non.
Dù đóng vai trò chỉ thị môi trường trong hệ sinh thái rừng ẩm núi cao, cá cóc Cao Bằng hiện vẫn chưa được đưa vào danh sách các loài nguy cấp trong Sách đỏ Việt Nam. Cũng chưa có biện pháp bảo tồn cụ thể nào được triển khai để bảo vệ loài. Trong nghiên cứu mô tả loài mới được công bố vào năm 2024, các nhà khoa học đã đề xuất xếp cá cóc Cao Bằng vào nhóm Nguy cấp (EN) theo tiêu chuẩn của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), nhằm thu hút sự quan tâm của các cơ quan chức năng và cộng đồng.
Giới chuyên gia cảnh báo, nếu không có hành động bảo tồn cụ thể, đồng bộ và kịp thời, cá cóc Cao Bằng hoàn toàn có thể biến mất khỏi hệ sinh thái trong tương lai gần. Các giải pháp được đề xuất gồm: điều tra, giám sát quần thể định kỳ; xác lập các vùng sinh cảnh trọng điểm; thiết lập hành lang bảo tồn; và đặc biệt là nâng cao nhận thức của cộng đồng địa phương về vai trò và giá trị của loài.
Cá cóc Cao Bằng không chỉ là một phần của đa dạng sinh học khu vực Đông Bắc mà còn là chỉ dấu cho sức khỏe của hệ sinh thái rừng núi cao. Việc bảo vệ loài đồng nghĩa với việc gìn giữ sự cân bằng sinh thái và di sản thiên nhiên độc đáo của Việt Nam.
Loài lưỡng cư đặc hữu chỉ phân bố tại vùng núi Phia Oắc - Phia Đén đang suy giảm nghiêm trọng về số lượng, đòi hỏi những hành động bảo tồn khẩn cấp để tránh nguy cơ biến mất khỏi hệ sinh thái Việt Nam.
Hoặc