Ra mắt năm 1995, Thương nhớ đồng quê – bộ phim chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, do NSND Đặng Nhật Minh làm đạo diễn.
Không chỉ thành công vang dội trong nước, bộ phim còn xuất hiện tại hơn 60 liên hoan phim quốc tế như Busan (Hàn Quốc), Toronto (Canada), Chicago (Mỹ) và thu về nhiều giải thưởng danh giá. Tính đến thập niên đầu tiên của thế kỷ XXI, đây là bộ phim Việt Nam có số lần tham dự liên hoan phim quốc tế nhiều nhất.
Bối cảnh của Thương nhớ đồng quê được đặt vào những năm 1980 – giai đoạn Việt Nam chuyển mình sau chiến tranh với bao thách thức về kinh tế và xã hội, nơi sự chênh lệch giữa thành thị và nông thôn ngày càng lộ rõ. Một trong những nhân vật để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng khán giả là chị Ngữ do NSND Thuý Hường thể hiện.
NSND Thuý Hường vào vai chị Ngữ trong bộ phim "Thương nhớ đồng quê".
Ít ai biết rằng vai diễn này lại đến từ một khoảnh khắc “kỳ lạ” khi đạo diễn Đặng Nhật Minh lần đầu đến nhà NSND Thuý Hường. Theo thói quen tiếp khách của người Quan họ, chị diện áo đẹp, trang điểm kỹ lưỡng. Thế nhưng đạo diễn lại buông một câu: “ Thúy Hường ơi, em có thể đi rửa mặt được không?”.
Ngạc nhiên, nhưng Thúy Hường vẫn làm theo. Sau khi rửa mặt, mặc áo nâu bà ba, ông Đặng Nhật Minh xúc động ôm chầm lấy chị: “Ôi, cô Ngữ của tôi đây rồi!” . Trước đó, đạo diễn đã thử qua nhiều diễn viên nhưng không tìm được nhân vật nào phù hợp. Với ánh nhìn tinh tường, ông thấy ở Thúy Hường sự gần gũi, mộc mạc và nội tâm – những yếu tố mà chính chị cũng thừa nhận: “Tôi có cảm giác cô Ngữ chính là mình, vì cũng sinh ra và lớn lên ở đồng quê”.
Lần đầu đứng trước ống kính, nghệ sĩ không chuyên Thúy Hường choáng váng. Chị được trang điểm để trông già và lam lũ hơn tuổi thật, phấn đen hai má, môi tô thâm. “Tự dưng nhìn mình trong gương thấy xấu quá, tôi bật khóc”, chị nói và cho biết, cũng nhờ sự chân thật ấy, chị hòa nhập hoàn hảo vào nhân vật – người phụ nữ quê chịu nhiều đè nén, tủi hờn và khát khao hạnh phúc.
NSND Thuý Hường từng oà khóc vì sốc khi bị trang điểm xấu.
Đạo diễn Đặng Nhật Minh quyết định ghi lại ngay cảnh ấy. Nước mắt thật của người phụ nữ đau đớn hòa quyện với nỗi đau của nhân vật Ngữ tạo nên cảnh phim để đời, được “quay đúng một lần ăn ngay”.
Cảnh khó nhất và cũng ám ảnh nhất là khi Nhâm múc nước cho chị dâu tắm ở giếng. Thúy Hường gọi đây là phân đoạn “nặng ký nhất trong phim” với cảm xúc giằng xé giữa khao khát bản năng và ranh giới đạo đức. Cũng như nhiều phân đoạn khác, cảnh này chỉ cần quay một lần duy nhất. Sự lột tả tinh tế nội tâm nhân vật khiến người xem không thể rời mắt.
Bên cạnh đó, từng cử chỉ, động tác trong phim như cắt lúa, đập lúa, đội chum nước, nấu ăn… đều xuất phát từ trải nghiệm thực tế thời trẻ của Thúy Hường, khi chị còn sống ở vùng quê. Chính sự tự nhiên ấy đã khiến khán giả tin chị không phải là diễn viên mà chính là nhân vật Ngữ bước ra từ đời sống.
Thậm chí, tại một liên hoan phim ở Pháp, nhiều kiều bào xúc động đến mức bế chị tung lên và chỉ gọi: “Chị Ngữ ơi!”, quên cả tên thật của chị là Thúy Hường.
NSND Thuý Hường ở tuổi 58.
Đến nay, vai diễn Ngữ trong Thương nhớ đồng quê vẫn là một trong những dấu mốc đặc biệt trên con đường làm nghệ thuật của NSND Thuý Hường.
Gần 30 năm trôi qua, NSND Thúy Hường vẫn giữ một sức hút đặc biệt. Không còn xuất hiện thường xuyên trên màn ảnh, chị lại chọn cách truyền lửa dân ca quan họ – di sản quê hương – qua mạng xã hội.
Trên TikTok và Facebook, chị đều đặn đăng những clip hát quan họ “mộc”, không nhạc đệm, để người nghe cảm được rõ nét lối lấy hơi, nảy hạt, luyến láy đặc trưng của nghệ thuật này. Khi được hỏi vì sao không dùng nhạc nền cho dễ nghe, chị chỉ cười: “Vì tôi muốn ai cũng có thể học, ai cũng hát được.”
Hoặc