Đó là nhờ những căn nhà phao chống lũ - thành quả được đúc rút ra từ chính những kinh nghiệm xương máu của người dân vùng rốn lũ Tân Hóa.
Video: Nhà phao chống lũ ở Tân Hóa.
Nhà phao trong lũ dữ
Tân Hóa, huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình (cũ), nay là xã Kim Phú, tỉnh Quảng Trị, nằm trong một thung lũng mà xung quanh là lèn núi đá vôi. Dòng Rào Nan khi chảy về Tân Hóa gặp phải những lèn núi đá chặn ngang. Bình thường, dòng nước sẽ len lỏi theo những hang ngầm để đổ về sông Gianh, nhưng những ngày mưa lớn, nước đổ về nhanh, những hang ngầm không thoát kịp, khiến nước lũ dâng lên cao.
Tân Hóa nằm trong một thung lũng mà xung quanh là lèn núi đá vôi.
Từ tháng 9 – 11 hằng năm, nơi đây phải hứng chịu hàng chục cơn lũ; thời điểm đỉnh lũ, mực nước có thể cao đến 12m.
Cho đến tận bây giờ, người dân Tân Hóa vẫn không thể quên được trận lũ lịch sử năm 2010. Cơn lũ lớn ập về trong đêm khiến người dân không kịp xoay xở, họ hoảng loạn dắt díu nhau lên các lèn đá để trú ngụ. Mọi tài sản, vật nuôi, trâu bò đều bị dòng nước lũ cuốn trôi.
Làng Tân Hóa chìm trong nước lũ (Ảnh: Oxalis).
Có lẽ vì vậy mà khi nhắc đến trận lũ năm 2010, bà Trương Thị Anh Đào (75 tuổi), ở thôn 2 Yên Thọ vẫn còn nhớ như in.
"Nước lũ dâng cao trong đêm, người dân chúng tôi chỉ kịp dọn đồ đạc lên tra (chạn), rồi cả làng chạy lên núi trú ẩn. Lúc đó trên người chỉ có bộ áo mưa tiện lợi và ít đồ ăn, đủ cầm cự qua đợt lũ dữ mà thôi. Nhưng ngày trở về, dân làng ai cũng đau xót bởi nước lũ ngập nóc nhà, cột điện nên tài sản đều mất hết", bà Đào nhớ lại.
Theo bà Đào, tận lũ lịch sử năm 2010 khiến mực nước dâng cao tương đương cột định hướng của ngôi nhà.
Trước cảnh tàn phá khủng khiếp của cơn lũ dữ, người dân đã nghĩ đến việc phải sống chung với lũ, và nhà phao cũng ra đời từ đó.
Ban đầu chỉ là những chiếc bè được kết từ các thanh gỗ nhưng không an toàn, nên họ tìm hiểu rồi cải tiến dần. Đến nay, khung nhà đã được làm bằng thép (inox) để giảm trọng lượng và tăng độ bền. Sàn và tường bao được lát bằng ván gỗ, vách và mái làm bằng tôn kẽm (hoặc tôn cách nhiệt) để che chắn.
Nhờ có nhà phao, người dân Tân Hóa có thể sống bình thản với lũ (Ảnh: Oxalis).
Hệ thống phao nổi là quan trọng nhất: họ sử dụng thùng phuy sắt rỗng hoặc can nhựa lớn đan kết lại dưới gầm sàn. Chúng có tác dụng như những chiếc phao, giúp nâng toàn bộ ngôi nhà nổi lên theo mực nước lũ.
Xung quanh ngôi nhà là hệ thống neo giữ để đảm bảo nhà không bị cuốn trôi theo dòng nước, được cố định bằng các cột trụ (cột định hướng) hoặc dây neo. Mô hình này hoạt động theo cơ chế trượt lên xuống theo cột/dây neo cố định.
Ung dung sống chung với lũ
Có một sự khác biệt ở Tân Hóa là dù ngập lụt nhưng nước khá yên bình và không chảy xiết. Vì vậy, nhờ những căn nhà phao, ngay trong những ngày nước lũ dâng cao, cuộc sống của người dân Tân Hóa vẫn diễn ra bình thường.
Ngôi nhà phao bình yên sau lũ.
Hiện ở Tân Hóa có hơn 620 nhà phao với kích thước nhỏ khoảng 3,5m × 4m, nhà lớn khoảng 7m × 9m, không khác gì nhà ở bình thường với đủ phòng ngủ, phòng khách và bếp. Từ đó, người dân có thể sinh hoạt từ những ngày thường đến ngày có lũ; nhà phao cũng được sử dụng như một nhà kho thông thường hoặc để dự trữ lương thực.
Ngôi nhà được chằng néo cẩn thận, đảm bảo an toàn trước mỗi trận lũ lụt.
Một số nhà phao còn được trang bị máy lọc nước và bình năng lượng mặt trời để đảm bảo người dân có nước sạch và điện thắp sáng trong thời gian bị cô lập.
Bên trong căn nhà phao.
Đặc biệt hơn, hiện nay, nhiều hộ dân ở Tân Hóa còn đầu tư những quán hàng tạp hóa bằng nhà bè với đầy đủ các mặt hàng lương thực, thực phẩm và các nhu yếu phẩm khác để phục vụ bà con trong những ngày lũ. Với phương tiện là những chiếc thuyền, đò, người dân có thể đi lại trong những ngày lũ lớn.
Đến Tân Hóa dễ dàng bắt gặp những ngôi nhà phao như vậy.
Là một trong những hộ đầu tiên tại Tân Hóa làm nhà phao, bà Đào cho biết: "Chúng tôi làm căn nhà này để bán hàng tạp hóa, dưới căn nhà là 50 cái thùng phuy, chịu được trọng tải khoảng 5 tấn. Nước lên thì nhà nổi, nước rút nhà cũng từ từ hạ xuống; có khi mùa lũ ở trong nhà không biết nước lên hay xuống luôn".
Nhà phao không chỉ để chống lũ mà còn là mô hình du lịch thích ứng thời tiết độc đáo tại Tân Hóa.
"Trong những năm qua, người dân Tân Hóa đã thích ứng với lũ lụt; họ đã có nhà phao chống lũ nên mọi thứ gần như trở nên bình thường. Ở Tân Hóa, mỗi gia đình có ít nhất một nhà phao, thậm chí có 3 nhà, vì vậy, những người ở địa phương khác khi đến Tân Hóa đều phải thốt lên: 'Ở đây đi đâu cũng thấy nhà'", ông Trương Thanh Duẫn, Chánh văn phòng UBND xã Kim Phú (nguyên Chủ tịch UBND xã Tân Hóa cũ), cho biết.
Theo ông Trương Thanh Duẫn, việc người dân sống trong nhà phao và chủ động trong lũ đã giúp lực lượng chức năng địa phương đỡ vất vả hơn. "Chúng tôi chủ yếu hỗ trợ người dân trong các trường hợp cấp bách hoặc đau ốm, bệnh tật", ông Duẫn nói thêm.
Từ một làng quê nghèo, mưa lũ, chật vật mưu sinh dưới những lèn núi đá vôi, những ngôi nhà phao đã cùng người dân Tân Hóa bắt đầu tham gia vào hoạt động du lịch. Các sản phẩm du lịch thích ứng với thời tiết đã mang đến việc làm, nguồn thu nhập cho người dân địa phương.
Tân Hóa được nhiều du khách biết đến nhờ vẻ đẹp thiên nhiên của núi rừng và phong cảnh bình yên. Tháng 10/2023, làng Tân Hóa, được Tổ chức Du lịch thế giới (UNWTO) vinh danh "Làng du lịch tốt nhất thế giới".
Hoặc