Thiên nhiên không ngừng tạo bất ngờ, trong nhiều thập kỷ qua, đã có những loài thực vật tưởng chừng tuyệt chủng bỗng “tái xuất” tại Việt Nam, trở thành minh chứng sống động cho sức sống mãnh liệt của tự nhiên và đồng thời gióng lên hồi chuông cảnh báo cho công tác bảo tồn.
Dưới đây là 4 trường hợp tiêu biểu:
1. Nepenthes thorelii - “cây nắp ấm Thorel” quay lại sau hơn một thế kỷ
Nepenthes thorelii, loài cây ăn thịt từng được nhà thực vật học người Pháp Clovis Thorel thu mẫu tại miền Nam Việt Nam trong giai đoạn 1861 - 1869. Đến năm 1909, Lecomte chính thức mô tả loài, nhưng suốt hơn 100 năm sau, không một ghi nhận nào trong tự nhiên, khiến nhiều người tin rằng loài này đã biến mất.
Năm 2011, các nhà khoa học của Viện Sinh học Nhiệt đới (Việt Nam) phối hợp cùng chuyên gia quốc tế đã phát hiện lại một quần thể nhỏ dưới 100 cá thể tại Vườn quốc gia Lò Gò - Xa Mát, Tây Ninh. Thông tin này nhanh chóng được đăng tải trên các phương tiện truyền thông, tạo nên chấn động trong giới sinh học.
Sự trở lại của cây nắp ấm Thorel không chỉ mang ý nghĩa khoa học mà còn đặt ra yêu cầu bảo tồn khẩn cấp, bởi quần thể ngoài tự nhiên còn vô cùng hạn chế và dễ bị đe dọa bởi hoạt động con người.
Cây nắp ấm Thorel tìm được tại Lò Gò - Xa Mát. Ảnh: Alastair Robinson
2. Paphiopedilum delenatii - Lan hài hồng “hồi sinh” từ núi Hòn Bà
Loài lan hài hồng (Paphiopedilum delenatii) được phát hiện và mô tả lần đầu năm 1924, nhanh chóng trở thành “báu vật” của giới chơi lan bởi vẻ đẹp độc đáo. Tuy nhiên, trong nhiều thập kỷ, người ta không còn thấy dấu vết của loài này trong tự nhiên Việt Nam, khiến nó bị coi là tuyệt chủng hoang dã.
Đến năm 1993, các nhà khoa học bất ngờ phát hiện lại lan hài hồng tại khu vực núi Hòn Bà (Khánh Hòa). Thông tin này được giới khoa học trong nước xác nhận và sau đó lan hài hồng đã được đưa vào Sách Đỏ Việt Nam. Năm 2023, VTV còn phát hành bộ tem “Các loài lan hài Việt Nam”, trong đó Paphiopedilum delenatii được lựa chọn, khẳng định giá trị bảo tồn đặc biệt của loài.
Ngày nay, lan hài hồng không chỉ được nhân giống phục vụ nghiên cứu và bảo tồn, mà còn là đại sứ hình ảnh cho công cuộc gìn giữ đa dạng sinh học của Việt Nam.
3. Camellia tonkinensis – Hoa trà Bắc Bộ tái xuất sau hơn 100 năm trên núi Ba Vì
Camellia tonkinensis, hay còn gọi là hoa trà Bắc Bộ, lần đầu được mô tả khoa học vào đầu thế kỷ XX và sau đó dường như biến mất hoàn toàn khỏi tự nhiên trong gần một thế kỷ. Tuy nhiên, một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Plant Diversity and Resources năm 2014 đã xác nhận việc loài này được tái phát hiện vào khoảng năm 2013 - 2014 tại Khu Bảo tồn Ngọc Sơn - Ngổ Luông thông qua các mẫu vật thu thập trước đó, và những mẫu này đã được so sánh với mẫu tiêu bản gốc, xác nhận đúng loài.
Gần đây hơn, một nghiên cứu mới nhất đăng trên Dalat University Journal of Science vào tháng 3/2024 đã báo cáo việc tái phát hiện Camellia tonkinensis tại Núi Ba Vì (Hà Nội) sau các chuyến khảo sát thực địa vào năm 2022 (mẫu hoa) và 2023 (mẫu quả). Kết quả phân tích hình thái cho thấy các mẫu này phù hợp với Camellia tonkinensis, đồng thời loài được xác định là cực kỳ nguy cấp theo đánh giá IUCN - Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế.
4. Camellia krempfii (Hoa trà Krempf)
Loài hoa này từng được coi là đã biến mất khỏi tự nhiên, sau khi chỉ có ghi nhận duy nhất từ năm 1912 tại Khánh Hòa. Suốt hơn một thế kỷ sau, giới khoa học không tìm thấy thêm quần thể nào, khiến loài bị xem là tuyệt chủng ngoài tự nhiên.
Đến cuối năm 2013, nhóm nghiên cứu của Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà và Đại học Đà Lạt phát hiện lại Camellia krempfii tại núi Sơn Thái (Khánh Hòa), ở độ cao khoảng 700–800m. Cây cao tới 8m, hoa đỏ rực, đường kính 5 - 7cm. Đây là lần đầu tiên loài được tái ghi nhận sau hơn 100 năm.
(Tổng hợp)
Hoặc